Khu dữ trữ sinh quyển thế giới thứ 10 và 11 tại Việt Nam cập nhật 2021
Tính đến 15/9/2021, Việt Nam đã có 11 Khu dự trữ sinh quyển được UNESCO công nhận, trong đó có 2 khu dự trữ sinh quyển mới được UNESCO công nhận năm 2021 đó là Núi Chúa (Ninh Thuận) và Kon Hà Nừng (Gia Lai). Như vậy, trong giai đoạn 2000-2020, Việt Nam đã được UNESCO công nhận tổng cộng 11 khu dự trữ sinh quyển thế giới (DTSQ), trở thành quốc gia có số lượng khu DTSQ đứng thứ 2 trong khu vực Đông Nam Á, sau Indonesia, nước có 19 khu DTSQ.
Khu DTSQ Núi Chúa với một vùng lõi là Vườn quốc gia Núi Chúa (tỉnh Ninh Thuận) có tổng diện tích 106.646,45 ha, là mẫu chuẩn duy nhất về hệ sinh thái rừng khô hạn đặc trưng và độc đáo của Việt Nam và Đông Nam Á. Hệ sinh thái rừng ở khu vực đề cử có giá trị đặc biệt vì thuộc vùng sinh thái Trường Sơn, là một trong 200 vùng sinh thái quan trọng toàn cầu và được lựa chọn là một trong những vùng ưu tiên bảo tồn cao nhất của tất cả các kiểu sinh cảnh chính trên Trái Đất.
Khu DTSQ Cao nguyên Kon Hà Nừng (tỉnh Gia Lai), với tổng diện tích 413.511,67ha, gồm 2 vùng lõi là Vườn quốc gia Kon Ka Kinh và Khu bảo tồn thiên nhiên Kon Chư Răng, có hệ sinh thái rừng kín thường xanh mưa ẩm á nhiệt đới núi trung bình còn tương đối nguyên vẹn, có tính đa dạng sinh học cao đặc trưng cho hệ sinh thái rừng, hệ thực vật rừng và hệ động vật rừng của khu vực Tây Nguyên. Khu DTSQ này cũng có vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế xã hội và duy trì sự cân bằng sinh thái của khu vực Tây Nguyên và cả khu vực Trung Trung Bộ và Đông Nam Bộ.
Danh sách các khu dự trữ sinh quyển Việt Nam được UNESCO công nhận tính đến 15/9/2021 bao gồm:
1. Khu dự trữ sinh quyển rừng ngập mặn Cần Giờ (2000).
2. Khu dự trữ sinh quyển Đồng Nai (2001).
3. Khu dự trữ sinh quyển Châu thổ sông Hồng (2004).
4. Khu dự trữ sinh quyển Cát Bà (2004).
5. Khu dự trữ sinh quyển Kiên Giang (2006).
6. Khu dự trữ sinh quyển Tây Nghệ An (2007).
7. Khu dự trữ sinh quyển Cù lao Chàm (2009).
8. Khu dự trữ sinh quyển Mũi Cà Mau (2009).
9. Khu dự trữ sinh quyển Lang Biang (Đà Lạt) (2015).
10. Khu dự trữ sinh quyển Núi Chúa (Ninh Thuận) (2021)
11. Khu dự trữ sinh quyển Kon Hà Nừng (Gia Lai) (2021)
Khu dữ trữ sinh quyển đang đề xuất
- Khu dự trữ sinh quyển Hoàng Liên Sơn: thuộc địa phận 2 tỉnh Lào Cai và Lai Châu với 3 vùng lõi là Vườn quốc gia Hoàng Liên, khu bảo tồn thiên nhiên Văn Bàn và khu rừng đặc dụng Y Tý.
- Khu dự trữ sinh quyển Mù Căng Chải thuộc địa phận hai huyện Văn Yên và Mù Căng Chải, tỉnh Yên Bái với 2 vùng lõi là Khu bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu và khu bảo tồn loài&sinh cảnh Mù Căng Chải. Khu vực này còn có văn hóa bản địa đặc sắc, bao gồm Ruộng bậc thang Mù Căng Chải.
- Khu dự trữ sinh quyển Cúc Phương – Ngọc Sơn – Pù Luông: thuộc địa bàn 3 tỉnh Hòa Bình, Ninh Bình và Thanh Hóa.
- Khu dự trữ sinh quyển cửa sông Cửu Long: nằm ở ven biển 3 tỉnh Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng.
- Khu dự trữ sinh quyển Ngọc Linh (hoặc Kon Tum) thuộc địa phận huyện Kon Plong và Dak Glei, tỉnh Kon Tum. Vùng lõi là khu bảo tồn thiên nhiên Ngọc Linh.
- Khu dự trữ sinh quyển Ba Bể: thuộc địa phận 2 tỉnh Bắc Kạn và Tuyên Quang với các vùng lõi là Vườn quốc gia Ba Bể và các khu rừng cấm Tát Kẻ-Bản Bung (khu dự trữ thiên nhiên Na Hang)
Định nghĩa khu dự trữ sinh quyển
Theo Khung pháp lý của Mạng lưới các Khu Dự trữ sinh quyển (DTSQ ) Thế Giới, Khu DTSQ bao gồm “Các hệ sinh thái trên cạn, ven biển/biển hoặc có kết hợp các yếu tố trên, được quốc tế công nhận trong Chương trình Con người và Sinh quyển (MAB) của UNESCO”. Khu DTSQ do các quốc gia đề cử và vẫn thuộc chủ quyền của các quốc gia. Danh hiệu Khu DTSQ được quốc tế công nhận.
Vai trò của khu dự trữ sinh quyển thế giới
Khu DTSQ là “những mô hình trình diễn của quốc gia, khu vực về phát triển bền vững” (Kế hoạch hành động Lima về các Khu DTSQ Thế Giới 2016-2025).
Chức năng của khu dự trữ sinh quyển thế giới
- Bảo tồn: góp phần bảo tồn cảnh quan, hệ sinh thái, đa dạng sinh học, loài và giống.
- Phát triển: Hỗ trợ phát triển kinh tế và con người theo cách bền vững về văn hóa, xã hội và sinh thái;
- Hỗ trợ: Các dự án trình diễn, giáo dục môi trường, nghiên cứu, giám sát về các vấn đề bảo tồn, phát triển bền vững ở các cấp độ địa phương, vùng, quốc gia và toàn cầu.
Các tiêu chí khu dự trữ sinh quyển thế giới
7 tiêu chí để trở thành DTSQ thế giới (Theo quy định của Điều 4, Khung Pháp lý của Mạng lưới toàn cầu các Khu DỰ TRỮ SINH QUYỂN thế giới được thông qua tại Đại hội đồng UNESCO năm 1995 – http://unesdoc.unesco.org/images/0010/001038/103849eb.pdf) là:
- Khu vực đề cử có đại diện đa dạng các hệ sinh thái của những khu vực địa lý sinh vật chính, bao gồm cả những khu vực phát triển có các mức độ tác động khác nhau (gradiation) của con người.
- Khu vực đề cử có giá trị bảo tồn đa dạng sinh học cao.
- Khu dự trữ sinh quyển đó có thể thực hiện phát triển theo hướng bền vững ở cấp độ vùng.
- Khu dự trữ sinh quyển có diện tích thích hợp để đáp ứng được ba chức năng của khu dự trữ sinh quyển.
- Khu vực đó có đủ những phân vùng thích hợp để thực hiện 3 chức năng của khu dự trữ sinh quyển thông qua: (a) vùng lõi có diện tích đủ lớn, được thiết lập bởi pháp luật, hoặc một vùng được dành riêng cho việc bảo tồn lâu dài; (b) vùng đệm được xác định rõ ràng, bao quanh hoặc kết nối với (các) vùng lõi, nơi dành cho các hoạt động hài hòa với bảo tồn; (c) vùng chuyển tiếp dành cho việc khuyến khích và tạo ra các hoạt động quản lý và sử dụng tài nguyên bền vững.
- Có bố trí các cơ cấu quản lý để huy động sự tham gia của nhiều bên liên quan, giữa chính quyền địa phương, cộng đồng dân cư và khối tư nhân để thiết kế và thực hiện các chức năng của khu dự trữ sinh quyển.
- Cơ chế thực hiện việc quản lý và bảo tồn được UNESCO chấp nhận, bao gồm: (a) các cơ chế quản lý các hoạt động và khai thác của con người tại vùng đệm; (b) có một chính sách hoặc kế hoạch quản lý cho toàn khu dự trữ sinh quyển; (c) có một cơ chế hoặc đội ngũ quản lý được thành lập để thực hiện chính sách hoặc kế hoạch đó; (d) có các chương trình nghiên cứu, quan trắc, giáo dục và đào tạo.
Các mốc lịch sử của mạng lưới khu dự trữ sinh quyển thế giới
| Thời gian | Mốc lịch sử | Điểm nhấn |
|---|---|---|
| Tháng 9/1968 | “Hội nghị Sinh quyển” tại Paris về “căn cứ khoa học cho việc sử dụng khôn khéo và bảo tồn các tài nguyên của sinh quyển” | Ý tưởng Con người và Sinh quyển (MAB) được đúc kết. |
| Tháng 11/ 1970 | UNESCO bắt đầu Chương trình Con người và Sinh quyển (MAB) | MAB launched |
| Tháng 11/1971 | Cuộc họp đầu tiên của Hội đồng điều phối MAB quốc tế (ICC) | MAB họp lần đầu |
| 5-16/1972 | Hội nghị Liên Hiệp Quốc về Môi trường của loài người, tại Stockholm, Thụy Điển | Tuyên bố Stockholm: 26 Nguyên tắc bảo vệ môi trường, đánh dấu ngày Môi trường thế giới. |
| 1974 | Khái niệm Khu dự trữ sinh quyển được đưa ra bởi Nhóm xung kích MAB; Ba chức năng cơ bản: bảo tồn, phát triển và hỗ trợ; và ba vùng chức năng. | Ra đời khái niệm Khu Dự Trữ Sinh Quyển |
| 1976 | 57 khu DỰ TRỮ SINH QUYỂN đầu tiên được công nhận tại 9 quốc gia. | Bắt đầu mạng lưới các Khu DỰ TRỮ SINH QUYỂN thế giới |
| 1981 | Hội nghị quốc tế “Sinh thái học trong Thực tiễn” | Đánh giá 10 năm MAB |
| 1983 | Đại hội các Khu DỰ TRỮ SINH QUYỂN thế giới lần 1: tại Minsk (Belarus) do UNESCO, UNEP, FAO, IUCN tổ chức: 204 khu tại 62 nước. | Đại hội các Khu DTSQ thế giới lần thứ nhất |
| 1984 | Kế hoạch hành động cho các Khu DỰ TRỮ SINH QUYỂN: Các Khu DỰ TRỮ SINH QUYỂN là “những cơ hội để thử nghiệm phát triển bền vững ở cấp độ địa phương” | Kế hoạch hành động đầu tiên cho các Khu DTSQ |
| 1987 | Báo cáo khoa học “Tương lai chung của chúng ta” của Ủy ban Thế giới về Môi trường và Phát triển (Ủy ban Brundtland) | Ra đời khái niệm Phát triển bền vững |
| Tháng 3/1995 | Đại hội các Khu DTSQ thế giới lần 2 tại Seville (Tây Ban Nha): khoảng 400 chuyên gia từ 102 nước và 15 tổ chức quốc tế tham dự; 324 khu tại 82 nước. | Chiến lược Seville và Khung pháp lý của Mạng lưới các Khu DTSQ thế giới: Khu DỰ TRỮ SINH QUYỂN là “Những địa điểm học tập cho phát triển bền vững (kinh tế chất lượng, kinh tế xanh).” |
| Tháng 2/2008 | Đại hội các Khu DTSQ lần 3: tại Madrid, Tây Ban Nha: 829 đại biểu từ 105 nước; 531 khu tại 105 nước. | Kế hoạch hành động Madrid (2008-2013): Khu DTSQ là “những địa điểm học tập để đưa các nguyên tắc toàn cầu về phát triển bền vững vào thực tiễn địa phương”. |
| Tháng 3/ 2016 | Đại hội 4: Đại hội các Khu DTSQ thế giới lần 4 tại Lima, Peru: hơn 1.000 đại biểu từ 105 nước; 669 khu tại 120 nước. | Kế hoạch Hành động Lima (2016-2025): Khu DTSQ là “những mô hình trình diễn của quốc gia, khu vực về phát triển bền vững”. |
Bài viết có sử dụng các nguồn tham khảo về Khu dự trữ sinh quyển
http://catba.net.vn/tieu-chi-danh-gia/
http://baochinhphu.vn/Van-hoa/Viet-Nam-co-them-2-khu-du-tru-sinh-quyen-the-gioi/446655.vgp
https://vi.wikipedia.org/wiki/Khu_dự_trữ_sinh_quyển_thế_giới
